Historia Zamościa

10 kwietnia 1580 roku kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski, wydając akt fundacyjny, ogłosił światu rozpoczęcie budowy Zamościa.
Trwała ona kilkanaście lat. Miasto szybko stało się znanym w kraju ośrodkiem postępu, nauki, kultury i sztuki. Prawo składu i liczne przywileje wpłynęły na dynamiczny rozwój handlu i rzemiosła, a w konsekwencji zasobność jego mieszkańców. By zapewnić im bezpieczeństwo, Zamość otoczono murami. Na ich załamaniach powstało siedem bastionów, a ustawione na nich działa broniły dostępu do miasta. Od południa i zachodu dostępu do murów broniły bagna i rozlewiska, a od wschodu i północy głębokie fosy. Zamość był nie tylko pięknym nowoczesnym miastem, ale też potężną twierdzą.
Chrztem bojowym jego fortyfikacji było oblężenie przez wojska kozackie pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego w 1648 roku Po dwutygodniowym oblężeniu kozacy odstąpili od murów miasta. Również 8 lat później Zamość oparł się „potopowi” szwedzkiemu jako jedna z trzech, obok Gdańska i Częstochowy, polskich twierdz.
Szczególnie burzliwy był dla zamojskiej twierdzy wiek XIX. W 1813 roku przez 9 miesięcy opierała się oblegającym ją wojskom rosyjskim. Pamiątką po tym oblężeniu są specjalnie bite monety: brązowe 6 groszy i srebrne 2 złote, którymi płacono załodze żołd. W 1821 roku Zamoyscy zrzekli się praw do miasta w zamian za dobra ziemskie. Od tego czasu Zamość był twierdzą rządową Królestwa Polskiego. Mieszkańców i instytucje miejskie wyekspediowano poza mury, a w twierdzy kwaterował liczny garnizon wojskowy.
W 1831 roku Zamość po wielomiesięcznym oblężeniu poddany został jako ostatni bastion powstania listopadowego.
Oficjalnie prace przy budowie fortyfikacji zakończono w 1618 roku, ale były one stale modernizowane i dostosowywane do nowych wyzwań, jakie niósł ze sobą rozwój sztuki wojennej. Również pod tym względem wiek XIX był szczególny. Nie tylko wzmocniono mury miasta, wzniesiono potężne nadszańce i nowe bramy, ale również na przedpolu powstały liczne budowle, m.in. rotunda, które miały uniemożliwić wrogom zbliżenie się do murów miejskich. Rozwój techniki wojennej, a zwłaszcza wprowadzenie dział o lufach gwintowanych o większym zasięgu i celności ognia, spowodowały, że twierdzę Zamość, charakteryzującą się niewielkim obszarem i zwartą zabudową, uznano za mało przydatną i w 1866 roku podjęto decyzję o jej likwidacji. Podczas tej operacji mury miejskie wysadzono w powietrze i zepchnięto do fos. Ocalały jedynie budynki, w tym nadszańce, które odtąd pełniły różne funkcje gospodarcze.